Đôi nét về dân ca Quan họ Bắc Ninh

Nếu như đã yêu thích các loại hình nghệ thuật dân tộc, thì chắc hẳn rằng bạn sẽ không thể nào bỏ qua một trong những làn điệu dân ca tiêu biểu của vùng sông Hồng. Đó chính là dân ca Quan họ Bắc Ninh. Được mệnh danh là cốt lõi của văn hóa xứ Kinh Bắc. Loại hình này đã góp phần mang những giá trị Việt lan toả trong và ngoài nước

Quan họ Bắc Ninh xuất phát từ đâu?

Hàng năm, xuân về hoặc thu tới, là 49 làng Quan họ Bắc ninh lại tưng bừng trẩy hội. Đó là hội chùa – lễ hội đã gắn bó bao đời nay với Quan họ. Nói về Quan họ Bắc Ninh thì có vô vàn câu chuyện về nguồn gốc ra đời. Trong đó, có ý kiến cho rằng từ thế kỷ 11 thì loại hình này đã xuất hiện. Một số khác thì lại cho là thời điểm ra đời của Quan họ là thế kỷ 17. Tuy kết quả khác nhau nhưng chung quy lại thì tất cả các công trình nghiên cứu đều khẳng định giá trị to lớn mà di sản phi vật thể thuộc xứ Kinh Bắc ngàn năm văn hiến này đã mang lại cho dân tộc.

Theo điều tra của Sở văn hóa Hà Bắc (thuộc hai tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang ngày nay) thì trước cách mạng tháng Tám năm 1945 có 49 làng quan họ rải rác ở các huyện Tiên Sơn, Yên Phong, Quế Võ, Việt Yên và thị xã Bắc Ninh. Mỗi làng quan họ ở Bắc Ninh lại có nét độc đáo riêng.

Dân ca quan họ Bắc Ninh là gì?

Dân ca Quan họ Bắc Ninh là một hình thức hát giao duyên giữa các liền anh liền chị. Đây là một trong những làn điệu dân ca tiêu biểu của vùng châu thổ sông Hồng.

Những liền anh trong trang phục truyền thống khăn xếp, áo the và những liền chị duyên dáng trong bộ áo mớ ba, mớ bẩy, đầu đội nón thúng quai thao, cùng nhau hát đối những câu ca mộc mạc, đằm thắm, cách hát theo lối truyền thống không cần nhạc đệm mà vẫn đầy chất nhạc, thể hiện nét văn hóa tinh tế của người hát Quan họ.

Theo Giáo sư Vũ Ngọc Khánh và Phạm Minh Thảo, trong sách “Kho tàng diễn xướng dân gian Việt Nam” có thể chia hát quan họ thành những dạng sau:

– Hát quan họ ở hội còn gọi là hát Hội.

– Hát quan họ ở đám còn gọi là hát Mừng.

– Hát quan họ ở cửa đình, cửa đền còn gọi là hát Thờ hát Cầu.

– Hát quan họ tại nhà giữa hai nhóm quan họ trai gái mời nhau còn gọi là hát Canh.

Trang phục và cách hát Quan họ Bắc Ninh

Trang phục

Trai thường mặc áo lụa, áo the, quần sớ, khăn xếp; gái thì mặc mớ bảy mớ ba, áo tứ thân nhiều điều nhiều tía, yếm đào xẻ con nhạn, thắt lưng hoa đào, hoa lý, đeo khuyên vàng xà tích. Khi hát ở ngoài trời, nam thường che ô còn nữ che nón thúng quai thao để tăng thêm vẻ lịch sự duyên dáng.

Cách hát

Nhìn chung trong Quan họ người ta bao giờ cũng hát đôi. Khi một đôi trong Quan họ bạn hát thì bên kia cũng chuẩn bị một đôi để hát đối lại. Chính vì vậy hát Quan họ là loại hát đối đáp, hát giao duyên. Những người hát Quan họ thường được gọi là liền anh, liền chị.

Kết cấu của mỗi điệu hát lại được hình thành từ những lễ kết nghĩa. Lễ kết nghĩa được bắt đầu bằng những lời thăm hỏi tận tình hoặc những lời thề thốt. Sau đó, họ lại có buổi gặp nhau ở bên nam. Tại đây họ có thể hát thâu đêm suốt sáng để thổ lộ với nhau về tình cảm.

Căn cứ vào sự đồng nhất về cữ giọng, âm sắc, họ xếp thành từng cặp: anh Cả – chị Cả, anh Hai – chị Hai, anh Ba – chị Ba, anh Tư – chị Tư… Lời ca trong quan họ chủ yếu nói về tình yêu nam nữ, sự gắn bó thủy chung. Nhưng trên thực tế họ không hề nghĩ đến chuyện yêu nhau mà chỉ quan hệ trên cơ sở bình đẳng tôn trọng lẫn nhau. Họ gọi nhau bằng anh, chị và xưng em hoặc tôi. Thời gian kết nghĩa của người Quan họ có thể từ đời này sang đời khác hay có khi chỉ một vài năm. Địa điểm ca hát thường là ở sân nhà, trước cửa đình, cửa chùa, dưới gốc đa, bên sườn đồi, trên thuyền, bến nước…

Quan họ Bắc Ninh trong xu thế xã hội

Ngày nay, trước sức ép của xu thế toàn cầu hóa về kinh tế, quốc tế hóa về văn hóa. Cùng với sự phát triển mạnh mẽ, đa dạng, nhiều ưu thế của các loại hình văn hóa, nghệ thuật khác. Quan họ Bắc Ninh cổ cũng phải đối mặt với một thách thức lớn là nguy cơ bị mai một. Thậm chí có thể bị mất hẳn nếu không kịp thời có biện pháp bảo vệ lâu dài. Bởi vậy, lề lối sinh hoạt ca hát Quan họ cổ, những giọng hát cổ với kỹ thuật “vang, rền, nền, nẩy” vốn đã làm nên giá trị đặc sắc của dân ca Quan họ hiện đang lưu tồn trong trí óc và trái tim say nghề của các cụ “Liền anh, Liền chị” nay đã trạc tuổi 70 đến 90 rất cần được trao truyền và tiếp nối.

Cho tới nay, hằng năm cứ từ ngày mồng 4 tháng giêng âm lịch. Các làng quan họ Bắc Ninh bắt đầu rộn ràng tiếng hát của các liền anh liền chị để chuẩn bị cho ngày hội quan họ. Những câu ca quan họ mộc mạc, nhưng rất trọng nghĩa tình giống như con người của vùng quê Kinh Bắc. Ngày 10 và 11 tháng giêng âm lịch, ở Bắc Ninh thường tổ chức những cuộc thi hát quan họ.

Nguồn: vntrip.vn